Τετάρτη 19 Σεπτεμβρίου 2012

Ακρωτήριο Ταίναρο




 Το Ταίναρο είναι η φυσική απόληξη της οροσειράς του Ταΰγετου προς τον Μεσσηνιακό και Λακωνικό κόλπο. Η μυθολογία αναφέρει ότι η περιοχή πήρε το όνομα της από τον γιο του Δία και της Εριμήδης Ταίναρον ο οποίος δημιούργησε και την ομώνυμη αρχαία πόλη. Η αρχαία Ταίναρος βρισκόταν δυτικά του ιερού ναού του Ποσειδώνα ενώ κατά τα προρωμαικά χρόνια οι κάτοικοι τους φαίνεται να μεταγκαθίστονται στην θέση του σημερινού οικισμού Κυπάρισσος στην Λακωνική Μάνη. To 1958 και το 1960 ο αρχαιολόγος Δρανδάκης σε περιορισμένες ανασκαφές που διενεργεί διαπιστώνει αρχαίο οικοδομικό υλικό ( κιονόκρανα και μαρμάρινες επιγραφικές στήλες)  ενταγμένο σε σύγχρονες οικίες και χριστιανικούς ναούς. Από τις επιγραφικές στήλες βγάζει το συμπέρασμα ότι πρόκειται για οικοδομικό υλικό από την αρχαία Ταίναρο με μετέπειτα ονομασία Καινήπολη. Η ακρόπολη της Καινήπολης βρίσκεται στη θέση «Αμπέλια» του συνοικισμού «Κυπάρισσο» και είναι τμήμα του χωριού Άλικα. Βρέχεται από τον Μεσσηνιακό κόλπο και απέχει περί τα 10 χλμ. από το ακρωτήριο Ταίναρο (Κάβο Ματαπάς).  Η περιοχή δεν έχει ανασκαφεί ώστε να μπορέσουμε να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη άποψη για τον οικισμό.

Το 195 π.Χ επί της τυραννίδας του Σπαρτιάτη Νάβιδος εντάχθηκε ως μέλος του Κοινού των Λακεδαιμονίων. Για άγνωστους λόγους, η Ταίναρος καταστράφηκε και κτίστηκε στη θέση της η Καινήπολη (καινούργια πόλη). Όταν ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Αύγουστος ίδρυσε το 22 π.Χ. το Κοινό των Ελευθερολακώνων, η Καινήπολη μνημονεύεται για πρώτη φορά σαν μια από τις 18 πόλεις που το αποτελούσαν. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι η Καινήπολη αρχικά λεγόταν Ταίναρος και απείχε από το ακρωτήριο Ταίναρο 40 στάδια. Στην Καινήπολη υπήρχε μέγαρο της Δήμητρας και παραθαλάσσιος ιερός ναός της Αφροδίτης. «Ταινάρου δὲ τῆς ἄκρας πλοῦν ὅσον τεσσαράκοντα σταδίων ἀφέστηκε Καινήπολις: ὄνομα δὲ ἦν πάλαι καὶ ταύτῃ Ταίναρον. ἐν αὐτῇ δὲ μέγαρον Δήμητρος καὶ ἐπὶ θαλάσσῃ ναός ἐστιν Ἀφροδίτης καὶ ἄγαλμα ὀρθὸν λίθου. ἐντεῦθεν ἀποσχόντι τριάκοντα σταδίους Θυρίδες ἄκρα Ταινάρου καὶ πόλεως ἐρείπια Ἱππόλας ἐστίν, ἐν δὲ αὐτοῖς Ἀθηνᾶς ἱερὸν Ἱππολαί̈τιδος: ὀλίγον δὲ ἀπωτέρω Μέσσα πόλις καὶ λιμήν».




Στην περιοχή βρισκόταν αρχαίος ναός του Ήλιου όπου σύμφωνα με τον Ομηρικό ύμνο βοσκούσαν τα πρόβατα του Απόλλωνα  ''[...]στης θαλασσόστεφης, της Λακωνίδας γης εφτάσανε τήν πόλη καί στό Ταίναρο, του Ήλιου πού τέρπει τούς θνητούς τόν τόπο, όπου συνέχεια βόσκουνε τά βαθύτριχα τ᾿ αρνιά του,του αφέντη Ήλιου πού ᾿χει εδώ αγαπημένο χτήμα [...]''). Στην συνέχεια η λατρεία του Ήλιου ταυτίστηκε με αυτή του Απόλλωνα.
Στο πέρασμα των χρόνων, σύμφωνα με τον Στράβωνα, ο Απόλλωνας αντάλλαξε την περιοχή με τους Δελφούς όπου την είχε ο Ποσειδώνας. Έτσι άρχισε η χθόνια λατρεία του Ποσειδώνα με τα προσωνυμία ''Ταινάριος'', ''Πόντιος'' ''Ασφάλειος'' και ακόμα ποιο παλιότερα ''Γαιηόχος'' (γη συν έχω, δηλαδή αυτός που κρατά την γη). Ο ναός του Ποσειδώνα ήταν χτισμένος σε μια σπηλιά και λειτουργούσε ως νεκρομαντείο, υπνομαντείο και ψυχοπομπείο.  Μέσω του Παυσανία, γνωρίζουμε ότι ο ναός ήταν σπηλαιώδης, ενώ άγαλμα του Ποσειδώνα βρισκόταν μπροστά από τον Ναό: «επί τη άκρα ναός εικασμένος σπηλαίω και προ αυτού Ποσειδωνος άγαλμα». Ο Στράβων αναφέρει την παραθαλάσσια θέση του Ναού και επίσης μας δίνει την πληροφορία ότι ήταν χτισμένος σε άλσος: «Ταίναρον ακτή εστίν εκκειμένη το ιερόν έχουσα του Ποσειδώνος εν άλσει ιδρυμένον».

Ο κόλπος που στα δεξιά του βρισκόταν ο ναός, το νεκρομαντείο και το υπνομαντείο του Ποσειδώνα. H σπηλιά που υπάρχει ήταν τμήμα του ναού και εικάζεται ότι ήταν η πύλη του Άδη.

Ενώ την περίοδο του Παυσανία έξω από τον Ναό ήταν τοποθετημένο χάλκινο άγαλμα του Αρίωνα καθισμένο σε δελφίνι: «ἀναθήματα δὲ ἄλλα τέ ἐστιν ἐπὶ Ταινάρῳ καὶ Ἀρίων ὁ κιθαρῳδὸς χαλκοῦς ἐπὶ δελφῖνος. τὰ μὲν οὖν ἐς αὐτὸν Ἀρίονα καὶ τὰ ἐπὶ τῷ δελφῖνι Ἡρόδοτος εἶπεν ἀκοὴν ἐν τῇ Λυδίᾳ συγγραφῇ: τὸν δὲ ἐν Ποροσελήνῃ δελφῖνα τῷ παιδὶ σῶστρα ἀποδιδόντα, ὅτι συγκοπέντα ὑπὸ ἁλιέων αὐτὸν ἰάσατο, τοῦτον τὸν δελφῖνα εἶδον καὶ καλοῦντι τῷ παιδὶ ὑπακούοντα καὶ φέροντα, ὁπότε ἐποχεῖσθαί οἱ βούλοιτο». Το παραπάνω άγαλμα ανταποκρίνεται στην ιστορία του Ηρόδοτου (Ιστορία Α) και του Πλούταρχου (Συμπόσιο των Επτά Σοφών) που αναφέρεται η διάσωση του Λέσβιου κιθαρωδού Αρίωνα ανοιχτά του Ταίναρου από δελφίνια και η απόθεσή του κοντά στον ναό του Ποσειδώνα. 

Την μεγάλη σημασία του ιερού την πληροφορούμαστε από τον Σκύλα όπου αναφέρει: «εν Ταινάρω ιερόν Ποσειδώνος υπό των Λακώνων ην ιδονμένον ισότιμον του εν Δελφοίς». Ο Ησύχιος μας αναφέρει την γιορτή του Ποσειδώνα όπου τελούσαν οι Λακεδαιμόνιοι: «Ταιναρίας παρά Λακεδαιμονίοις εορτή Ποσειδώνος και εν αυτή Ταιναρισταί». Επίσης ο Παυσανίας μας αναφέρει ότι υπήρχε βωμός για τον μυθικό ήρωα Ταίναρο καθώς και άγαλμα του Ποσειδώνα, δείχνοντας μας έτσι την σημασία των δύο θεοτήτων για τους Λακεδαιμόνιους:  «Προελθούσι δε Ταινάρου μνήμα εστι και την άκραν την εις θάλασσαν εισέχουσαν από τούτου φασίν ονομασθήναι». «Προϊόντων δε κατά την Αφεταΐδα ηρώα εστίν Ίοπος... και Αφιαράου και αυτού Λέλεγος... Τούτων δε ου πόρρω τέμενος Ποσειδωνος Ταιναδίου Ταινάριον δε επονομάζουσι».


Η σπηλιά που βρίσκεται στο εσωτερικό του ψυχοπομπείου συνέδεε τον κάτω με τον πάνω κόσμο και από εκεί ο Ηρακλής κατέβηκε στον Άδη για να ανεβάσει τον Κέρβερο και να τον παραδώσει στον Ευρυσθέα. Επίσης από την συγκεκριμένη πύλη ο Ορφέας κατέβηκε στον Άδη και αφού μάγεψε τους πάντες με την λύρα του προσπάθησε να ανεβάσει στον πάνω κόσμο την Ευριδίκη.: «ἐποίησαν δὲ Ἑλλήνων τινὲς ὡς Ἡρακλῆς ἀναγάγοι ταύτῃ τοῦ Ἅιδου τὸν κύνα, οὔτε ὑπὸ γῆν ὁδοῦ διὰ τοῦ σπηλαίου φερούσης οὔτε ἕτοιμον ὂν πεισθῆναι θεῶν ὑπόγαιον εἶναί τινα οἴκησιν ἐς ἣν ἀθροίζεσθαι τὰς ψυχάς. ἀλλὰ Ἑκαταῖος μὲν ὁ Μιλήσιος λόγον εὗρεν εἰκότα, ὄφιν φήσας ἐπὶ Ταινάρῳ τραφῆναι δεινόν, κληθῆναι δὲ Ἅιδου κύνα, ὅτι ἔδει τὸν δηχθέντα τεθνάναι παραυτίκα ὑπὸ τοῦ ἰοῦ, καὶ τοῦτον ἔφη τὸν ὄφιν ὑπὸ Ἡρακλέους ἀχθῆναι παρ' Εὐρυσθέα»: Επίσης από τα Αργοναυτικά πληροφορούμαστε ότι από την συγκεκριμένη πύλη ο Ορφέας κατέβηκε στον Άδη και αφού μάγεψε τους πάντες με την λύρα του προσπάθησε να ανεβάσει στον πάνω κόσμο την Ευριδίκη. Παρόμοιες αναφορές κάνουν ο Πίνδαρος (Πιθιόνικος 4.44), ο Απολλόδωρος (Β,5,12) και ο Οβίδιος στις Μεταμορφώσεις (Χ, στ 1-78).
  Η λαϊκή μυθοπλασία κατακλύζει τον τόπο και μέρος από αυτή έχει καταγραφεί από τον λαογράφο Νικόλαο Πολίτη. Μία από αυτές τοποθετούν την πύλη του Άδη σε διαφορετικό σημείο από αυτή του ναού και συγκεκριμένα σε μια σπηλιά που είναι σχεδόν καλυμμένη από την θάλασσα στους απότομους βράχους του ακρωτηρίου και μπορεί κάποιος να πάει μόνο με βάρκα.



Άποψη από την σπηλιά όπου βρισκόταν το Ιερό ψυχοπομπείο του Ποσειδώνα.




Ένα στενό μονοπάτι λαξευμένο στους βράχους, που ίχνη του υπάρχουν μέχρι σήμερα,  οδηγούσε στην είσοδο του ψυχοπομπείου, πιθανόν να ήταν κλειστό από πάνω, κάτι που δεν επιβεβαιώνεται από τις πηγές. Αυτή η διαδρομή προετοίμαζε αυτόν που ήθελε να μπει στο ψυχοπομπείο.
                                  





Τέλος σύμφωνα με τον Παυσανία, έξω από τον ναό υπήρχε θαυματουργή πηγή όπου μπορούσε κανείς να δει λιμάνια και πλοία από όλο τον κόσμο. Η πηγή αυτή έπαυσε να είναι θαυματουργή όταν πλύθηκε σ’ αυτή μολυσμένο ρούχο: «νυν μεν ουδέν ώστε και θαύμα είναι παρεχομένη, πρότερον δε τοις ενδιδούσιν εις το ύδωρ τους λιμένας, φασί, και τας ναυς θεάσασθαι παρείχε. Τούτο έπαυσε γυνή το ύδωρ μη και του λοιπού τοιαύτα επιδείκνυσθαι μεμιασμένην εναποπλύνασαν εσθήτα».



Ο χριστιανικός ναός των Ασωμάτων. Ο ναός έχει χτιστεί με υλικό από τον ναό του Ποσειδώνα.

Ο ναός είχε καθιερωθεί ως άσυλο για τους κυνηγημένους που κατέφευγαν για προστασία.Το 467 π.Χ εκεί κρύφτηκε και ο βασιλιάς Παυσανίας για να μπορέσει να συνομιλεί κρυφά με τον βασιλιά των Περσών με σκοπό την προδοσία των Ελλήνων. Εκεί κρύφτηκε και ο Άρπαλος το 324 π.Χ που έκλεψε τους θησαυρούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σε αυτόν είχαν καταφύγει και είλωτες που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο από τους Σπαρτιάτες οι οποίοι παραβιάζοντας το άσυλο τους θανάτωσαν. Οι Σπαρτιάτες καταλογίζουν σε αυτό το γεγονός και τον σεισμό που έπληξε την πόλη τους το καλοκαίρι το 464 π.Χ, ερμηνεύοντας τον σεισμό ως μήνη του Ταινάριου Ποσειδώνα για το θάνατο των υπό την προστασία του ειλώτων.

Στον ναό έχουν βρεθεί επιγραφικές μαρμάρινες πινακίδες του ύστερου 5ου με πρώιμου 4ου αι π.Χ. Οι πινακίδες αναφέρονται σε απελευθερωμένους δούλους που ετίθετο υπό την προστασία του Ποσειδώνα: «ΑΝΕΘΕΚΕ/ ΤΟΙ ΠΟΗΟΙΔΑΝΙ/ ΝΙΚΟΝ/ ΝΙΚΑΦΟΡΙΔΑ/ ΚΑΙ ΛΥΗΙΠΠΟΝ/ ΚΑΙ ΝΙΚΑΡΧΙΔΑΝ/ ΚΑΙ ΤΑΥΤΑΣ ΠΑΝΤΑ./ΕΦΟΡΟΣ ΕΥΔΑΜΙΔΑΣ./ ΕΠΑΚΟΕ ΜΕΝΕΧΑΡΙΔΑΣ,/ ΑΝΔΡΟΜΕΔΗΣ».




Ο οικισμός δίπλα από το μαντείο

Τα ερείπια του οικισμού που βρίσκεται πέριξ του ιερού, είναι διασκορπισμένα στην περιοχή και πολλά βρίσκονται καλυμμένα από την θάλασσα. Πρόκειται για οικοδομήματα, χτισμένα σε οριζόντια επίπεδα, με τα μεγαλύτερα τμήματά τους λαξευμένα στους βράχους, που ακολουθούν τη φυσική κλίση του λόφου. Στην πλειονότητά τους έχουν δύο ορόφους, εσωτερική σκάλα ενώ εξωτερικά επικοινωνούν με επίπεδα και μεγάλα σκαλοπάτια που φέρουν αποχετευτικά αυλάκια στο πλάι. Οι αναρίθμητες στέρνες που βρίσκονται στον αρχαίο οικισμό φαίνεται ότι έλυναν το πρόβλημα ύδρευσης, καθώς η περιοχή υπήρξε άνυδρη από την αρχαιότητα.



Τέλος υπάρχει επιδαπέδιο ψηφιδωτό που αναπαριστά έναν ήλιο. Πιθανόν 1 μ.Χ. Το συγκεκριμένο ψηφιδωτό έχει το όνομα από τους κατοίκους ως "Άστρο της Αριάς".



Ο Φάρος στο Ακρωτήριο Ταίναρο

Στο ακρωτήρι του Ταίναρου λειτουργεί φάρος που κατασκευάστηκε το 1882 και στο σημείο αυτό στις 26-28 Μάρτη του 1941 είχε σημειωθεί ναυμαχία μεταξύ Άγγλων και Ιταλών με τους δεύτερους να έχουν βαριές απώλειες καθώς βυθίστηκαν τρία βαριά καταδρομικά και δύο μεγάλα αντιτορπιλικά.
Με όλα τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι η περιοχή του Ταίναρου είναι φορτισμένη με την ιστορία και τους θρύλους της. Περιοχή φορτισμένη από το έντονο πέρασμα των αιώνων πάνω της.


Το μονοπάτι που οδηγεί στον φάρο του Ταίναρου.



Ο φάρος του Ταίναρου
Άποψη του ηλιοβασιλέματος από το Ταίναρο με τον ήλιο να βυθίζεται στον μεσσηνιακό κόλπο.